اوراق بهادار چیست و چند نوع است؟
«اوراق بهادار» (Securities) یک ابزار مالی قابل داد و ستد است که از ارزش پولی بهره‌مند است و به عبارتی قابلیت تبدیل به پول نقد را دارد.
«اوراق بهادار» (Securities) یک ابزار مالی قابل داد و ستد است که از ارزش پولی بهره‌مند است و به عبارتی قابلیت تبدیل به پول نقد را دارد.
اوراق بهادار می‌تواند نشان از داشتن مالکیت در یک شرکت سهامی عام (از طریق سهام) باشد یا بیانگر پولی باشد که صادرکننده آن اوراق، وام دریافت کرده و باید باز پرداخت نماید (از طریق اوراق قرضه) و در کل گواهی هر حقوق مالکیت دیگری باشد. و در نگاه عام دسته‌بندی آنها به صورت زیر است :
همانطور که گفتیم اوراق بهادار (Securities) شامل هر نوع ورقه یا مستندی می‌شود که حقوق مالی قابل نقل و انتقال را برای مالک آن ضمانت دهد. به عبارتی این اوراق نوعی ابزار مالی هستند که قابلیت انتقال داشته و از هر نوعی که باشند چهسهام ممتاز، سهام عادی، سهام جایزه، حق تقدم، اوراق مشارکت، مشتقات، اختیار معامله، قرارداد آتی و.. دارای نوعی ارزش مالی برای مالک خود هستند.
اوراق بهادار شامل سهام شرکت‌ها یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، اوراق قرضه منتشر شده توسط شرکت‌ها یا واسطه‌های دولتی، سهام با اختیار معامله، واحدهای شراکت محدود و انواع مختلفی از ابزارهای رسمی سرمایه‌گذاری است که قابل معامله و تعویض باشند.
این اوراق به سه دسته تقسیم می‌شوند که موارد زیر را در بر می‌گیرند.
اوراق صاحبان سهام که شامل : سهام ممتاز و سهام عادی هستند.
اوراق بدهی که شامل : اوراق قرضه، اوراق مشارکت و ابرازهای مالی اسلامی هستند.
اوراق مشتقه که شامل : قراردادهای آتی و اختیار معامله می‌باشند.
اوراق بهادار اسلامی دارای ویژگی‌هایی هستندکه در ادامه به شرح آنها می‌پردازیم:
گفتنی است که اکثر اوراق بهادار اسلامي، از نظر مالکیت با اوراق ربوی تفاوت واضحی دارند. این اوراق معمولاً شامل : سهم مشاعي از سرمايه ای هستند که داراي سود يا درآمد است؛ اين مهمترين ويژگي است كه آنها را از اوراق ربوي متمايز مي‌سازد.
ماهيت حقوقي بیشتر اوراق بهادار ربوي قرض با بهره است، که طبق زمان‌بندي مشخص نسبت معيني از اصل سرمايه را به عنوان بهره به صاحبان اوراق می‌پردازند، که ارتباطی به بازدهي طرح و سود فعاليت اقتصادي ندارد، این درآمد مصداق قرض به شرط زياده است كه از ديدگاه فقه اسلامي ربا شمرده مي شود، در نتيجه قابل استفاده در اوراق بهادار اسلامي نيست. سود اوراق بهادار اسلامي به نوع قراردادي ارتباط دارد كه اوراق براساس آن طراحي شده‌اند و در مجموع به سه گروه عمده تقسیم می‌شوند :
بیشتر اوراق بهادار ربوی، از نظرماهيت حقوقي، قرض با بهره هستند كه به اقتضای قرارداد ناشر اوراق، اصل سرماية صاحبان اوراق را تضمين مي‌كند به بیانی دیگر ناشر، در سر رسيد معادل ارزش اسمي اوراق را به صاحبان آنها مي‌پردازد که ناشرين اوراق بهادار اسلامي نيز تلاش می‌کنند چنين تضمين را به صاحبان اوراق بدهند. لازم به ذکر است که در اوراق بهادار اسلامي تضمين باز پرداخت اصل سرمايه در مقایسه با گروه‌هاي سه‌گانه اوراق كه در بحث سود بیان کردیم، متفاوت است.
الف. ضمانت اصل سرمايه در اوراقی که بر خريد و فروش دين مبتنی باشند : در اين گروه، با توجه به قرارداد محوري ابزارهاي مالي اسلامي، اصل سرمايه ضمانت می‌شود.
ب. تضمين اصل سرمايه در اوراق مبتني بر خريد و فروش دارايي فيزيكي : در اين گروه، به وكالت از طرف صاحبان اوراق، مؤسسه مالي دارايي‌هاي فيزيكي را خريداري کرده و به استفاده كننده آن اجاره مي‌دهد به طور مرتب اجاره‌بهاها را دریافت به صاحبان اوراق مي‌پردازد.
ج. اصل سرمايه در اوراق بهادار مشاركتي تضمین می‌شود : در اين گروه ناشر اوراق، سرمایه صاحبان اوراق را جمع كرده به وكالت از جانب آنان در انجام پروژه هاي صنعتي، كشاورزي، تجاري و غیره به قراردادهاي مشاركت، مزارعه، مساقات و مضاربه با فعالان اقتصادي در طراحي پروژه‌ها و انجام فعاليت هاي اقتصادي مشاركت مي‌كند.
د. تضمين اصل سرمايه در همة اوراق بهادار اسلامي به صورت شخص ثالث : در اکثر مدل‌هاي عملياتي ابزارهاي مالي اسلامي (صكوك)، مؤسسة ناشر در جايگاه وكيل، مبالغ صاحبان اوراق را جمع‌آوري كرده و با وكالت از طرف آنها قراردادی مبادله‌اي يا مشاركتي تدوین می‌کند. در واقع بين صاحبان وجوه و استفاده‌كنندگان نهايي نقش یک مدیر مالی را ايفا مي كند.
اوراق بهادار، یک ابزار مالی است که دارای ارزش پولی بوده و قابلیت تبدیل به پول نقد را دارد. این اوراق می‌توانند مالکیت شما در یک شرکت سهامی عام، طلبکاری از یک شرکت یا نهاد دولتی یا هر حقوق مالکیت دیگری را اثبات کنند بعضی از منابع، این ابزارها را دارایی قابل معامله نام‌گذاری کرده‌اند، در حالی که این تعریف، همه ابزارهای مالی را پوشش نمی‌دهد.
گفتنی است، مأموریت تشکیل بورس اوراق بهادار در سال 1333 به بانک مرکزی، اتاق بازرگانی، وزارت بازرگانی، صنایع و معادن، واگذار شد. این گروه، بعد از 12 سال تحقیق و بررسی، قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار را در سال 1345 تهیه کردند و در نهایت لایحه تشکیل بورس اوراق بهادار تهران در اردیبهشت 1345 در مجلس شورای ملی به تصویب رسید.
همانطور که در مطالب قبل هم گفتیم اوراق بهادار در واقع یک ابزار مالی بوده که هم سرمایهگذاران و هم سرمایه‌پذیران از این اوراق سود می‌برند؛ تضمین شده‌‌ی نهادهای دولتی یا خصوصی هستند و شرکت منتشر کننده، این اوراق را در شکل‌های مختلف منتشر و در اختیار عموم مردم می‌گذارد؛ انتشار اوراق بهادار می‌تواند به شکل صدور گواهی یا بدون گواهی و از طریق اینترنت باشد. و با توجه به اهداف و کارکردهایی که دارند با قیمت‌های مختلفی منتشر می‌شوند.
به هر نوع سرمایه‌گذاری که حقوقی از نوع حقوق صاحبان سهام برای دارنده آن ایجاد نکند و منتشر کننده، قرض گیرنده آن را موظف کند تا طبق یک برنامه زمانی مشخص، مبالغ مشخصی را به دارنده آن اوراق پرداخت کند اوراق بهادار با درآمد ثابت می‌گویند.
یکی از ابزارهای مالی در بازار سرمایه و پول ایران، اوراق بهادار با درآمد ثابت (Fixed-income securities) هستند که سرمایهگذاران نرخ سود مشخصی در دوره‌های زمانی معین را با خرید آنها دریافت خواهند کرد. ماهیت این اوراق از نوع قرض گرفتن است و ضمانت بازپرداخت نرخ سود و اصل سرمایه توسط ناشر اوراق است.
اوراق بهادار با درآمد ثابت یکی از انواع سرمایه‌گذاری است که ریسک پایینی دارد به همین دلیل دارای محبوبیت خاصی است. شرکت‌های فعال در بورس برای قرض گرفتن از بازار سرمایه، اقدام به انتشار اوراق بهاداری می‌کنند. سپس سود قرض خود را در فواصل زمانی مشخصی به سرمایهگذاران می‌پردازند. گفتنی است پرداخت سود ثابت، در اقتصاد اسلامی جایز نیست. به همین دلیل اصولاً تمام اوراق بهادار با درآمد ثابت، نوعی نرخ سود علی‌الحساب تضمین‌شده ارائه می‌دهند. که در این شرایط هر وقت شرکت ناشر اوراق بهادار، از سرمایه‌های جمع‌آوری‌شده به سود بالاتری رسید، سرمایهگذاران را در بخشی از سود خود سهیم می‌کند.
لازم به ذکر است که اوراق با درآمد ثابت را می‌توان به دو دسته «اوراق بدهی» و «گواهی سپرده» تقسیم کرد :
مزایای اوراق بهادار با درآمد ثابت شامل موارد زیر است :
معایب اوراق بهادار با درآمد ثابت نیز به شرح زیر است :
گفتنی است که اوراق بهادار با حقوق صاحبان سهام، از جمله مهمترین و متداول‌ترین انواع اوراق بهادار است و بیشترین حجم معاملات در بورس به معاملات سهام مربوط است، طوری که بعضی افراد بورس را به بازار سهام می‌شناسند. سهام به نسبت اوراق بدهی، ریسک بیشتری دارد، اما بازدهی بیشتری هم دارد؛ به همین دلیل سرمایهگذاران این بازار را ترجیح می دهند.
حقوق صاحبان سهام که از آن به عنوان ارزش ویژه نیز یاد می‌شود، نشان دهنده‌ی میزان مالکیت صاحبان کسب و کارها است. حقوق صاحبان سهام که معادل آن در زبان انگلیسی عبارت Equity یا Owner Equity می‌باشد در واقع نوعی مالکیت در دارایی های یک شرکت است. به عبارتی میزانی از ارزش یک شرکت که به یک شخص حقیقی یا حقوقی تعلق دارد را حقوق صاحبان سهام می‌گویند.
از ویژگی‌های اوراق بهادار با حقوق صاحبان سهام می‌توان گفت که اگر یک شرکت منحل شود نیز بعد از کم کردن بدهی‌ها از دارایی‌های آن شرکت، حقوق صاحبان سهام بر اساس میزان سهم سهامداران و از باقیمانده دارایی شرکت به آنان پرداخت می شود. نا گفته نماند که ممکن است حقوق صاحبان سهام، با انجام فعالیت‌های سودآور در یک شرکت بیشتر شده و یا به واسطه اشتباهات تجاری آن شرکت رو به کاهش باشد. از سویی دیگر اگر یک شرکت اقدام به توزیع سود سالانه حاصل از فروش محصولات یا خدمات بین سهامداران نکند، حقوق صاحبان سهام در آن شرکت بیشتر می‌شود؛ بنابراین توجه به این مسئله که در چه شرکتی سرمایه گذاری کرده و اوراق بهادار از نوع بورس دریافت می‌کنید دارای اهمیت زیادی می‌باشد.
لازم است بدانید که اوراق سهام، نشان دهنده منافع مالکیتی سهامداران در یک نهاد (شرکت یا تعاونی) است و به شکل سهام سرمایه تحقق می‌یابد و شامل موارد زیر است :
مزایا :
معایب :
یکی از نکات منفی جذب سرمایه‌گذار است، هر چقدر نسبت بدهی بالاتر باشد، شرکت ریسک سرمایه گذاری بالاتری را تجربه خواهد کرد
کند شدن فرآیند رشد شرکت یکی از معایب بالا بودن نسبت بدهی است.
بالا بودن نسبت بدهی، احتمال دارد منجر به ورشکستگی مالی شود.
اگر چرخه کسب و کار شرکت طبق آنچه پیش‌بینی می‌شد پیش نرود می‌تواند موجب مشکلاتی چون عدم پراخت به موقع شود.
یکی از موانعی که همواره سرمایه‌گذاری‌های دیگر شرکت می‌شود بالا بودن نسبت بدهی است.
یکی دیگر از انواع اوراق بهادار در بورس تهران و دیگر بازارهای مالی اوراق مشتقه است که مشخص شدن ارزش آن بر اساس قیمتِ یک یا چند دارایی پایه است. به بیانی ساده اوراق مشتقه یعنی اینکه شما به جای خرید و فروش یک دارایی مانند طلا، قراردادی را خرید و فروش می‌کنید که بر پایه طلا نوشته شده است.
اوراق مشتقه (Derivatives) به نوعی از قراردادهای مالی گفته می‌شود که ارزش خود را از یک دارایی پایه یا چند تا از داراهایی دیگر مانند اوراق قرضه، سهام یا حتی کالاهایی مانند محصولات کشاورزی و پتروشیمی می‌گیرند. این اوراق، بین دو یا چند طرف تنظیم می‌شود که می‌توانند در بورس یا خارج از بورس(OTC) معامله کنند.
از جمله ویژگی‌های اوراق مشتقه این است که نقش مهمی در مدیریت ریسک، افزایش کارایی بازار و کشف قیمت ایفا می‌کند. همانطور که گفتیم ارزش این اوراق از ارزش دارایی‌های پایه‌ای مانند اوراق قرضه، سهام و... مشتق می‌شود به سرمایهگذاران فرصت می‌دهد تا از فرصت‌های بازار به روش‌های متنوع استفاده کنند.
قراردادهای آتی(Futures)، مشتقه‌های سهام (Equity Derivatives )، پیمان آتی(Forwar Contract)، معاوضه‌ها ( Swaps)، اختیارات معامله (Options)، مشتقه‌های ارزی (Currency Derivatives)
از جمله مزایای اوراق مشتقه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :
و اما معایب این اوراق بهادار شامل چند مورد است که در ادامه ذکر می‌کنیم.
بورس اوراق بهادار (Stock Exchange) به بازاری گفته می‌ود که برای معامله اوراق بهادار مانند : سهام و انواع اوراق بدهی معرفی شده است. تعداد زیادی خریدار و فروشنده، در این بازار حضور داشته و دارایی‌های مورد نظر خود را از جمله : سهام شرکت‌ها که قیمت‌های آنها براساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود، معامله می‌کنند.
بهابازار به زبان فرانسوی : bourse یا همان بورس اوراق بهادار که به انگلیسی Stock exchange است. این محیط در واقع بازار رسمی و سازمان‌یافته سرمایه است که خرید و فروش سهام شرکت‌ها و اوراق بهادار در آن طبق قوانین و ضوابط، مشخصی انجام می‌شود. تعیین قیمت سهام در بورس، طبق عرضه و تقاضا انجام می‌شود.
بازار بورس اوراق بهادار نماینده ای از بازار سرمایه است که یکی از ارکان مهم مالی اقتصادی کشور به شمار می‌رود. این بازار در تهیه امکانات مالی و سرمایه‌ای جهت رشد و توسعه اقتصادی کشور نقش موثری ایفا می‌کند. این اوراق علاوه بر قابلیت نقد شوندگی بالا، دارای مشخصاتی چون : شفافیت و امنیت در سرمایه گذاری، کسب درآمد، شاخص سلامت و کنترل ریسک می‌باشند.
از جمله مواردی که همیشه در انجام سرمایه‌گذاری‌ها مورد بررسی سرمایهگذاران قرار می‌گیرند ریسک و بازده هستند و نمی‌توان آنها را جدای از یکدیگر در نظر گرفت؛ چرا که همیشه تصمیم‌گیری برای یک سرمایه‌گذاری مطمئن، براساس ارتباطی است که بین ریسک و ﺑﺎزده وﺟود دارد.
تعریف ریسک در بازار بورس به معنی است که احتمال ضرر کردن، احتمال تغییرات قیمت سهام با توجه به شرایط مختلف وجود دارد؛ همچنین احتمال موفق نشدن در رسیدن به بازدهی مورد انتظار نیز وجود دارد.
تعریف بازده در اوراق بهادار این است که به مقدار مورد انتظار یا میانگین تمام بازده‌های احتمالی سرمایه‌گذاری‌های یک سبد گفته می‌شود. لازم به ذکر است که بازده متوسط به عنوان بازده مورد انتظار نیز شناخته می‌شود و به میزان بازدهی یک سهام به صورت ماهانه گفته می‌شود.
بازار سرمایه دارای دو نوع ریسک اصلی است :
بعضی از روش‌های رایجی که برای اندازه‌گیری ریسک به کار می‌روند عبارتند از : انحراف معیار، بتا، نسبت شارپ، ارزش شرطی در معرض خطر، VaR، ارزش در معرض خطر، CVaR و R-squared
همانطور که ذکر کردیم اوراق بهادار، یک ابزار مالی است که از ارزش مالی نیز بهره‌مند است و اجازه معامله به صاحبانش می‌دهد. این اوراق با اشکال متفاوتی از جمله سهام عادی، سهام ممتاز، سهام جایزه و اوراق مشارکت، در دسترس عموم قرار دارند و استفاده درست و منطقی از آنها، می‌تواند سود خوبی برای افراد داشته باشد. از نام‌های سازمان بورس و اوراق بهادار مشخص است که این دارایی‌ها، بخش جدا نشدنی از بازار سرمایه هستند و با شناخت انواع آنها و ویژگی‌هایی که دارند، می‌توان تحلیل مناسب‌تری از شرایط بازار برای سرمایه‌گذاری داشت.